Geef rouw ook aandacht bij verlies van inkomen en/of werk

 Sinds de coronacrisis horen en lezen we veel over verwerking en rouw. We horen veel oproepen om het samen te doen en om te zien naar elkaar. Om elkaar te steunen daar waar nodig. 

Veel mensen zijn in deze crisis een dierbare verloren. Of kregen Covid-19 waardoor ze langdurig waren uitgeschakeld en moeten revalideren. Meeleven in deze situaties gaat ons goed af en doen we bijna vanzelf. Maar meeleven als iemand rouwt om verlies van een baan, eigen zaak of inkomen, is veel lastiger. Soms staan we er niet bij stil hoe groot de impact van verlies van werk / inkomen is. We zeggen zo makkelijk: “Als we maar gezond blijven.” We gaan er dan aan voorbij dat de persoon iets verliest, dat het hem overkomt, dat het niet vrijwillig is en dat het zijn leven totaal kan veranderen. Hierdoor wordt het een verlies en doorloop je dezelfde processen van rouw.

Wat is rouw?

Rouw is een reactie op verlies. De achterkant van hechting. Als je gehecht bent aan geliefde personen, een baan, je gezondheid of materiële zaken die voor jou heel betekenisvol zijn, is het logisch dat het verlies ervan een heftige emotionele reactie kan oproepen.

Rouw is heel persoonlijk. Net als een vingerafdruk is ieder rouwproces anders. Er is geen vast patroon voor rouw maar er zijn wel een aantal processen die herkenbaar zijn en waaruit een rouwproces bestaat. Daar is niet altijd een vaste volgorde voor. Ze lopen soms door elkaar heen en komen soms weer terug. De hieronder staande processen komen tijdens rouw voor:

• Erkennen: langzaam beseffen dat wat je verloren hebt niet meer terugkomt.
• Herkennen: omgaan met alle verwarrende gevoelens.
• Verkennen: je aanpassen aan het veranderde leven.
• Verbinden: verder leven met je herinneringen als onderdeel van jouw persoonlijke geschiedenis.

In een rouwproces zijn er twee werkelijkheden die om aandacht vragen. Allereerst een weg zien te vinden in het leven zonder het verlorene en daarna of -naast betekenis geven aan de veranderde dagelijkse werkelijkheid. Het is belangrijk dat beide zaken aandacht krijgen, dat het verdriet wordt toegelaten en dat iemand zijn leven weer op de rails krijgt. 

Rouw is een normale rectie op abnormale omstandigheden. Rouw is geen ziekte.

Fases van rouw bij verlies werk, inkomen

Maar wat is nu een rouwproces bij verlies aan werk en inkomen. Het begint ermee dat we begrijpen wat er gebeurt als je plotseling je werk, inkomen kwijt bent en wat de gevolgen (kunnen) zijn. Het proces dat mensen doorlopen als hun leven plotseling op zijn kop staat begint vaak met ontkenning van de ernst van de situatie en een gevoel dat het wel weer goed komt. Daarna volgt meestal boosheid. Boos op de situatie, op degene die oplossingen zouden moeten vinden of gewoon boos op iedereen. Vanuit deze boosheid volgt dan het verzet. Het vechten tegen het grote geheel. Inzamelingen organiseren, alternatieven zoeken, alles om maar te knokken om vast te houden aan wat er was. En als dan, na de ontkenning, de boosheid en het gevecht er nog steeds niets verandert, dan rest een gevoel van machteloosheid en falen. Machteloos tegen de elementen, het systeem. Na een periode van wanhopig schuiven met betalingen, bijverdiensten verzinnen en hopen op verlossende hulp, daalt het gevoel in dat het allemaal geen zin heeft. Er ontstaat een verdrietig besef dat geen enkele inspanning voldoende is om terug te keren naar wat was. De droom die eens was, bestaat niet meer.

De laatste fase in dit proces is aanvaarding van de nieuwe situatie. Het mooie leven dat er was moet worden ingeruild voor een ander leven. Een leven waarin alles anders is. Een leven waarin je iemand bent die een droom had in plaats van iemand die een droom leeft. Een leven van iemand die iets op te lossen heeft in plaats van iemand die zijn zaakjes voor elkaar heeft. Misschien moet je aanvaarden dat je droomhuis nu van een ander is, dat je van huis met tuin nu woont in een flatje. Of dat je van eigenaar van een bedrijf nu magazijnmedewerker bent geworden. Je zult aanvaarden dat je voortaan met een ander zelfbeeld verder moet. Het nieuwe zelfbeeld dat slechts een startpunt is op weg naar een geheel nieuwe toekomst. 

Wat kun je doen?

Tijdens een rouwproces verwerkt iemand geleidelijk de pijn van het verlies. Langzamerhand wordt de definitieve afwezigheid geaccepteerd en ontstaat er een aanpassing aan de ontstane leegte. Eerst is iemand vaak nog druk met allerhande geregel die het verlies met zich meebrengt. Als alles is geregeld, wordt het verlies vaak in volle hevigheid ervaren. Steun van familieleden, vrienden en anderen is dan van groot belang. Uit onderzoek blijkt dat mensen die veel steun krijgen hun verlies sneller verwerken en minder gezondheidsklachten hebben dan mensen die weinig steun krijgen. Het verdriet kunnen delen en er erkenning voor krijgen, is erg belangrijk. Luisteren is hierbij het sleutelwoord. Naasten en hulpverleners denken vaak dat ze een oplossing moeten bieden. De praktijk laat zien dat luisteren volstaat, mensen zitten meestal niet op een oplossing te wachten. Ze willen van zich afpraten, gehoord worden. Het is vaak nog te vroeg ook voor een oplossing. Wel is het belangrijk dat je ingaat op het verlies en laat zien dat je actief luistert. Bovendien kunnen mensen die in de rouw zijn last hebben van concentratieproblemen of innerlijke onrust. Dit kan van invloed zijn op het functioneren van iemand. Het is goed om je dit te realiseren en vanuit dit gegeven te ondersteunen en het initiatief te nemen. Soms heeft iemand een ‘duwtje in de rug’ nodig of iemand die scherp meeleest bij het doe van alle administratieve handelingen.

Geef ook iemand de tijd om te rouwen. Soms verwacht de omgeving dat het na een half jaar wel klaar is. Maar dit verschilt van persoon tot persoon; er is geen blauwdruk voor rouw en rouwverwerking. Verlies heeft een plaats gekregen als er zonder sterke emoties gesproken kan worden over het verlies. 

Algemene tips:

• Accepteer de emoties en het gedrag van de rouwende. Gun de persoon zijn eigen manier van verwerken.
• Wees voorzichtig met het geven van adviezen en praat aanwezige schuldgevoelens niet weg.
• Neem initiatieven en maak concrete afspraken met de rouwende. Spreek een tijdstip af voor een bezoek of onderneem samen iets.
• Wees niet bang om over het verlies te praten. Het ophalen van mooie en grappige, maar ook moeilijke herinneringen helpt het verlies te verwerken.
• Wees ook niet bang om het verkeerde te zeggen of te doen. Er ‘zijn’, luisteren en steun bieden, is het belangrijkst.
• Bied hulp aan bij praktische zaken. Bijvoorbeeld de administratie, let er wel op niet alles uit handen te nemen.
• Denk niet te snel: men zal nu wel over het verlies heen zijn. 

Tips bij verlies van werk/inkomen:

• Luister, accepteer de emoties, geef persoonlijke aandacht en vraag door waar gevoelens en gedachten vandaan komen.
• Realiseer je dat degene het mentaal moeilijk heeft en mogelijk niet helemaal helder kan denken, meedenken en -lezen is soms nodig.
• Zorg voor en bewaak gelijkwaardigheid 
• Realiseer je dat iemand zich helemaal blootgeeft en mogelijk last van schaamte heeft.
• Creëer vertrouwen en oordeel niet