Vrijwilligerswerk redt levens (en de cijfers bewijzen het)

Edwin Velzel  CEO bij PGGM N.V. | Voorzitter NLZVE | RvT Radboudumc | RvT Gelre Ziekenhuizen schrijft op LinkedIn een mooi stuk over vrijwilligerswerk, welke Deelmee jullie niet wil onthouden;

Een samenleving onder druk

De Nederlandse zorg staat onder druk. Het aantal mensen dat zorg nodig heeft stijgt, terwijl het aantal professionele zorgverleners achterblijft. We vergrijzen, vereenzamen en medicaliseren massaal. Zorginstellingen en beleidsmakers zoeken koortsachtig naar oplossingen. Wat als een deel van het antwoord niet in het ziekenhuis ligt, maar gewoon om de hoek? Wat als preventie niet alleen in apps en leefstijlcoaches zit, maar ook in de buurman die een praatje maakt of de gepensioneerde lerares die zich inzet als taalcoach?

Vrijwilligerswerk blijkt in toenemende mate een stille kracht in onze samenleving – met verstrekkende gevolgen voor welzijn, gezondheid en zelfs zorgkosten. CBS gezondheidsdata op wijkniveau tonen samenhangende patronen tussen vrijwilligerswerk, ervaren gezondheid, eenzaamheid, leeftijd en inkomen. Maar hoe sterk zijn die verbanden echt? En kunnen we hieruit conclusies trekken die ons beleid kunnen bijsturen?

Dit artikel maakt de balans op: met hulp van statistiek én wetenschap. En het eindigt met een uitnodiging aan jou.

De relatie tussen vrijwilligerswerk doen en ervaren gezondheid

Gezondheid begint bij betekenis

De eerste grafiek laat een duidelijk beeld zien: in wijken waar meer mensen vrijwilligerswerk doen, geven inwoners vaker aan dat ze een goede gezondheid ervaren. De correlatie is sterk, met een waarde van ongeveer 71%. Geen toeval, zo blijkt ook uit internationale literatuur.

Een van de belangrijkste verklaringen is dat vrijwilligerswerk mensen actief houdt – sociaal, mentaal én fysiek. Onderzoek wijst uit dat vrijwilligers gemiddeld gezonder zijn, minder stress ervaren en minder vaak depressieve klachten rapporteren. En belangrijker nog: het gaat hier niet alleen om gezonde mensen die kúnnen vrijwilligen. Recente gerandomiseerde studies, waaronder de HEAL-HOA RCT uit 2025, tonen aan dat vrijwilligerswerk op zichzelf leidt tot verbetering van gezondheid.

Vooral bij ouderen is dit effect significant: zij behouden langer hun cognitieve vermogens, fysieke activiteit én gevoel van eigenwaarde. Het bekende "use it or lose it"-principe lijkt hier volledig van toepassing.

De relatie tussen vrijwilligerswerk doen en eenzaamheid

Minder eenzaam, meer verbonden

De tweede grafiek toont een al even duidelijke trend: meer vrijwilligerswerk hangt samen met minder eenzaamheid. De negatieve correlatie bedraagt ongeveer 78%. Ook hier bevestigt de wetenschap wat de cijfers suggereren.

Eenzaamheid is een sluipmoordenaar in onze samenleving en is ongezonder dan roken. Ze tast niet alleen het psychisch welzijn aan, maar verhoogt ook de kans op hart- en vaatziekten, depressie, cognitieve achteruitgang en vroegtijdige sterfte. Volgens meta-analyses is de impact van sociale isolatie vergelijkbaar met roken of ernstig overgewicht.

Het goede nieuws? Vrijwilligerswerk is een bewezen remedie. De eerdergenoemde HEAL-HOA RCT toonde aan dat ouderen die regelmatig vrijwilligerswerk deden, hun gevoelens van eenzaamheid significant zagen dalen – met blijvend effect zolang ze actief bleven. Door zich nuttig te voelen en weer deel uit te maken van sociale netwerken, hervonden ze verbinding en zin.

Dat betekent dat vrijwilligerswerk ook werkt als preventieve maatregel. Niet alleen voor de vrijwilliger zelf, maar ook voor degenen die ze helpen.

De relatie tussen het gemiddeld inkomen en vrijwilligerswerk doen

Participatie is niet voor de elite

Sommige mensen vrezen dat vrijwilligerswerk vooral iets is voor hoogopgeleide babyboomers in villawijken. De grafiek over inkomen laat echter iets anders zien. De correlatie tussen gemiddeld inkomen en vrijwilligerswerk is beperkt (correlatie is slechts 13%). Vrijwilligers zijn overal: in dorpen én steden, in armere buurten en rijkere wijken.

Onderzoek toont dat mensen met een hoger inkomen iets vaker deelnemen, maar dat mensen met een lager inkomen vaak meer uren maken. In termen van maatschappelijke waarde zijn die verschillen dus klein. Motivatie, cultuur en sociale samenhang lijken belangrijker dan geld.

Dat maakt vrijwilligerswerk zo bijzonder: het is een egalitair en inclusief fenomeen. Iedereen kan bijdragen, en iedereen kan ervan profiteren. Het is daarmee ook een brug tussen groepen, klassen en generaties.

De relatie tussen gemiddelde leeftijd en vrijwilligerwerk doen

De kracht van het grijze goud

Ook bij leeftijd blijkt de correlatie met vrijwilligerswerk relatief zwak (correlatie is slechts 17%). Toch is het relevant om in te zoomen op de onderliggende dynamiek. Oudere volwassenen doen relatief vaker vrijwilligerswerk, zeker na pensionering. Ze hebben tijd, ervaring en vaak een sterk gevoel voor maatschappelijke verantwoordelijkheid. Erg gezond trouwens, om na je pensionering vrijwilligerswerk te gaan doen. Het voorkomt dat je in een gat valt van gebrek aan zingeving en sociaal contact!

Maar ook jongere generaties dragen bij – via sportclubs, buurthulp of maatschappelijke diensttijd. Het potentieel onder jongeren is groot, mits we het weten aan te spreken. Dat vraagt om een frisse benadering: flexibele projecten, digitaal ondersteund, met zichtbare impact.

Voor ouderen ligt de kracht juist in stabiliteit, beschikbaarheid en hun rol als verbinder in de wijk. Het stimuleren van vrijwilligerswerk onder ouderen is bovendien een investering in hun eigen gezondheid. Zoals het RIVM het ooit omschreef: "actieve ouderen vergrijzen gezonder".

Van correlatie naar beleid

De data zijn duidelijk: vrijwilligerswerk gaat samen met meer gezondheid, minder eenzaamheid, en manifesteert zich in allerlei buurttypen. Maar wat betekent dit voor zorg- en welzijnsbeleid?

1. Vrijwilligerswerk als preventieve interventie

De wetenschap bevestigt het inmiddels: vrijwilligerswerk is niet alleen een sociale activiteit, maar ook een bewezen gezondheidsbevorderaar. Het verdient dus een plek in elk integraal preventiebeleid. Dat vraagt om:

• structurele ondersteuning van vrijwilligersorganisaties;
• het erkennen van vrijwilligerswerk als formele preventieve interventie in GGD- en gemeenteplannen;
• samenwerking tussen zorgverzekeraars, gemeenten en welzijnsorganisaties om vrijwilligersprojecten op te schalen;
• het opnemen van vrijwilligersnetwerken in sociale wijkteams en gezondheidscentra.

2. Vrijwilligers als aanvulling op professionele zorg

In verpleeghuizen, bij dagbesteding en in de eerste lijn kunnen vrijwilligers waardevolle ondersteuning bieden. Niet ter vervanging van zorgpersoneel, maar als aanvulling. Ze brengen tijd, aandacht en nabijheid – kwaliteiten die professionals vaak tekortkomen.

Beleid zou hier kunnen inzetten op:

• training en begeleiding van vrijwilligers binnen zorginstellingen;
• inzet van vrijwilligers in re-integratie, respijtzorg en palliatieve zorg;
• matching tussen zorgbehoeften en vrijwillige inzet via slimme platforms.

3. Vrijwilligerswerk als motor van sociale samenhang

Eenzaamheid is niet op te lossen met campagnes alleen. Het vereist infrastructuur voor ontmoeting en betrokkenheid. Vrijwilligersorganisaties zijn de motor achter die infrastructuur – van buurthuizen tot sportverenigingen.

Investeer daarom in:

• ontmoetingsplekken in de wijk (fysiek en digitaal);
• cross-overs tussen onderwijs, zorg en welzijn;
• buurtbudgetten met ruimte voor vrijwilligersinitiatieven.
• stimuleren en structureel financieren van bewonersinitiatieven en lokale (zorg)coöperaties

Oproep: het tij keren begint bij onszelf

Als we willen dat de zorg toekomstbestendig blijft, moeten we haar verbreden. Niet alleen in geld of technologie, maar in menselijkheid. Vrijwilligerswerk is geen luxe of liefdadigheid. Het is een fundament onder een veerkrachtige samenleving.

Aan beleidsmakers: erken vrijwilligerswerk als volwaardige pijler binnen het zorglandschap. Bouw aan beleid waarin burgers niet alleen zorgvragers zijn, maar ook mede-zorgdragers.

Aan instellingen: werk samen met je vrijwilligers alsof ze collega’s zijn. Want dat zijn ze.

En aan jou – lezer – de vraag: voor wie kun jij vandaag iets betekenen?

Vrijwilligerswerk begint klein. Maar de impact is groot. En duurzaam.

Wetenschappelijke bronnen (selectie):

1. Yeung DYL, Jiang D, Warner LM, et al. (2025). The effects of volunteering on loneliness among lonely older adults: the HEAL‑HOA dual randomized controlled trial. Lancet Healthy Longevity. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39855242
2. Holt-Lunstad J, Smith TB, Layton JB. (2010). Social relationships and mortality risk: a meta-analytic review. PLOS Medicine. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1000316
3. Warner LM, Yeung DYL, Jiang D, et al. (2024). Effects of volunteering over six months on loneliness and mental health. American Journal of Geriatric Psychiatry. https://doi.org/10.1016/j.jagp.2023.12.022
4. Holt-Lunstad J. et al. (2015). Loneliness and Social Isolation as Risk Factors for Mortality: A Meta-Analytic Review. Perspectives on Psychological Science. https://doi.org/10.1177/1745691614568352